དངོས་མང་རིག་པ་བ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས། བདག་གིས་དེ་སྔ་པེ་ཀེར་རྟགས་ཅན་གྱི་གོང་མ་ཚང་གི་དམག་གྲུ་དང་མཉམ་དུ་འཛམ་གླིང་ལ་བསྐོར་བའི་འཚོལ་ཞིབ་ཀྱི་ལམ་དུ་ཞུགས།དེའི་བར་དུ་ཨ་མེ་རི་ཁ་ལྷོ་མའི་སྐྱེ་དངོས་ས་གཤིས་ཁྱབ་སྟངས་དང་། དེའི་སྐྱེ་དངོས་དང་གནའ་བོའི་སྐྱེ་དངོས་བར་གྱི་ས་གཤིས་འབྲེལ་བའི་དོན་དངོས་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ང་ལ་སེམས་འགུལ་ཆེན་པོ་ཐེབས། དངོས་དོན་འདི་དག་གིས་སྐྱེ་དངོས་རིགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཀྱི་གནད་དོན་ལ་བློ་སྒོ་ཕྱེ་ཡོད་པ་འདྲ། ཕྱིར་ལོག་རྗེས། 1837ལོ་ནས་བཟུང་ངས་ངང་རྒྱུད་རིང་པོས་དེ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་དོན་དངོས་སྣ་ཚོགས་འཚོལ་སྡུད་དང་བསམ་གཞིགས་བྱས་ན། གནད་དོན་འདི་ཐག་གཅོད་པར་ཕན་ཐོགས་ཡོད་ཤས་ཆེ་བ་ཤེས་བྱུང་། ལོ་ལྔའི་རིང་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་མཐར། ངས་གནད་དོན་འདིར་“བློ་ཁོག་ཆེན་པོས་ཚོད་དཔག་”བྱེད་དུ་བཅུག་པ་མ་ཟད། ཟིན་བྲིས་མདོར་བསྡུས་ཤིག་ཀྱང་བཀོད་པ་ཡིན། 1844 ལོར་ངས་དེ་རྩ་གནད་ཅིག་ཏུ་རྒྱ་སྐྱེད་བཏང་བ་དེའི་ཐོག་ནས་སྐབས་དེར་བལྟས་ན་ཧ་ལམ་གཏན་འཁེལ་ཆེ་ཙམ་ཡིན་པའི་བསྡོམས་ཚིག་ཅིག་སྙིང་བསྡུས་བྱས་ཡོད། དུས་དེ་ནས་ད་ལྟའི་བར། ངས་རྟག་ཏུ་དམིགས་ཡུལ་གཅིག་གི་ཆེད་དུ་འབད་བརྩོན་ལྷོད་མེད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ངས་ཀློག་པ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ཀྱིས་མི་སྒེར་དེ་དག་གི་ཡན་ལག་ཕྲནjཚེགས་ལ་དགོངས་པ་དྭངས་སུ་འཇུག་རྒྱུའི་རེ་བ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ངས་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་གསལ་པོར་བཤད་བསམ་པ་ཙམ་ལས་བྲེལ་འཚུབ་ངང་གཏམ་གླེང་བྱེད་མ་མྱོང་བ་ཙམ་ཡིན།
ངའི་ལས་ཀ་མཇུག་འགྲིལ་ལ་ཉེ་མོད། འོན་ཀྱང་དེ་དངོས་གནས་ལེགས་འགྲུབ་ཡོང་བར་ད་དུང་ལོ་གཉིས་གསུམ་ཙམ་གྱི་དུས་ཚོད་དགོས། དེའི་ཁར་ངའི་ལུས་པོ་ནི་སྟོབས་དང་ལྡན་པ་ཞིག་མིན། དེ་བས་ང་ལ་སྔོན་ལ་གནད་བསྡུས་འདི་སྤེལ་དགོས་པའི་སྐུལ་མ་བྱས། བདག་ལ་འདི་ལྟར་སྒྲུབ་ཏུ་འཇུག་པའི་ཁྱད་པར་ཅན་གྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་ནི་མ་ལེ་གླིང་ཚོམ་གྱི་རང་བྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་བཞིན་པའི་སྐུ་ཞབས་ཧ་ལའེ་སིཡིས་སྐྱེ་དངོས་རིགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་སྟེང་ཧ་ལམ་བདག་དང་རྦད་དེ་གཅིག་མཐུན་ཡིན་པའི་ཕྱོགས་བསྡུས་ཀྱི་སྡོམ་ཚིག་ཐོབ་པ་རེད། ན་ནིང་ཁོང་གིས་བདག་ལ་གནད་དོན་འདིའི་སྐོར་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་ཞིག་བསྐུར་ནས་བདག་ལ་ཁྲར་སི·ལེལ་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱེད་དུ་བཅུག རྗེ་སི་ལེལ་གྱིས་དཔྱད་རྩོམ་དེ་ལིན་ནའེ་སློབ་ཚོགས་ལ་ཕུལ་ནས་ཚོགས་པ་དེའི་དུས་དེབ་ཀྱི་བམ་པོ་གསུམ་པར་བཀོད་པ་རེད། རྗེ་སི་ལེལ་དང་འབུམ་རམས་པ་ཧུ་ཁ་གཉིས་ཀྱིས་བདག་གི་མ་ཡིག་གི་ནང་དོན་གནད་བསྡུས་ཁ་ཤས་དང་སྐུ་ཞབས་ཧ་ལའེ་ཧྲིའི་དཔྱད་རྩོམ་ཕུལ་བྱུང་མཉམ་དུ་སྤེལ་ནས་བདག་གི་བྱས་རྗེས་ལ་གཟེངས་བསྟོད་བགྱི་དགོས་སྙམ། སྐུ་ཞབས་འདི་རྣམ་པ་གཉིས་ཀས་ངའི་ལས་ཀར་ཤེས་རྟོགས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་། འབུམ་རམས་པ་ཧུའུ་ཁེས་ད་དུང་1844ལོར་བྲིས་པའི་རྩ་གནད་དེ་ངས་བཀླགས་མྱོང་།
ངས་ད་ལྟ་བསྒྲགས་པའི་གནད་བསྡུས་འདི་དངོས་གནས་འཐུས་ཚང་ཅན་ཞིག་མ་རེད། བདག་གི་རྣམ་བཤད་འགའ་ཤས་ལ་དཔྱད་གཞིའི་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་དང་འབྱུང་ཁུངས་འདོན་སྤྲོད་བྱེད་མ་ནུས། དེ་བས་ཀློག་པ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ངའི་རྒྱས་བཤད་ཀྱི་ཡང་དག་རང་བཞིན་ལ་ཡིད་ཆེས་ངེས་ཅན་ཞིག་བྱ་རྒྱུའི་རེ་བ་ཡོད། ང་རང་ཉིད་ཀྱིས་སྔར་ནས་བཟུང་ཕྲ་གཟབ་ཆུང་ཟོན་དང་། རང་ནུས་གང་ཡོད་ཀྱིས་བློས་འགེལ་ཆོག་པའི་ཁུངས་རྟེན་གྱི་འབྱུང་ཁུངསའཚོལ་སྙེག་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་ཚན་རིག་གི་སྡོམ་ཚིག་འགོད་སྐབས་ནོར་འཁྲུལ་ནི་གཡོལ་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ཀུན་ནས་གསལ་ནི་རེད། འདིར་སྤྱིར་བཏང་གི་བསྡོམས་ཚིག་རྣམས་གསལ་བཤད་བྱ་རྒྱུ་ཙམ་མ་ཟད། དོན་དངོས་ཁ་ཤས་ཤིག་དཔེར་བཞག་ནས་བཤད་རྒྱུ་ལས་འབྲི་ཐབས་གཞན་པ་གང་ཡང་མེད་མོད། སྐྱེ་དངོས་ཚན་རིག་གི་ཤེས་རྟོག་གསལ་བཤད་བྱེད་རྒྱུའི་སྤྱིའི་རྣམ་པ་ནི་འདི་ལྟ་བུ་ཡིན་ནོ།། གང་ཟག་གཞན་པ་ལས་ཀྱང་སླད་ཕྱིན། དཔེ་དེབ་འདིའི་ཁྲོད་དུ། སྡོམ་ཚིག་འདི་གའི་གཞི་འཛིན་སའི་དོན་དངོས་ཡོངས་རྫོགས་དེ་དངོས་ཡོད་དཔྱད་གཞི་ལ་གཞིར་བཟུང་ཏེ་བཏོན་བསམ་པ་ནི་སྨོས་ཅི་དགོས། ངའི་རེ་བ་ཡིན་ན། དཔེ་དེབ་འདིའི་ཁྲོད་དུ་རིག་གཞུང་བྱེད་ཕྱོགས་འདི་རྟག་པར་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱེད་ཐུབ་ན་བསམ། དཔེ་དེབ་འདིར་གྲོས་བསྡུར་བྱས་པའི་ཕྱོགས་གང་ཅིའི་ཐད་དོན་དངོས་ཀྱིས་ར་སྤྲོད་བྱེད་མི་ཐུབ་པ་གཅིག་ཀྱང་མེད་ལ། དོན་དངོས་དེ་དག་ལས་དྲངས་པའི་བསྡོམས་ཚིག་ནི། རྟག་ཏུ་རང་ལ་ཐོབ་པའི་བསྡོམས་ཚིག་དག་ལ་དགོངས་འགལ་ཡོད་པ་ངས་གསལ་པོ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད། གནད་དོན་རེ་རེའི་དྲང་ལྡོག་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་དོན་དངོས་དང་རྩོད་གླེང་ལ་གསལ་བཤད་གང་ལེགས་དང་དཔྱད་ཞིབ་གང་ལེགས་བྱས་ན། ད་གཟོད་དྲང་སྙོམས་ཀྱི་མཇུག་འབྲས་ཐོབ་ཐུབ།
བློ་ཕམ་པ་ཞིག་ལ། ཡིག་འབྲུ་གཏན་འཁེལ་གྱི་དབང་གིས་བདག་གིས་ཕངས་སེམས་མེད་པར་གཏོང་ཕོད་ཅན་གྱི་སྦྱིན་བདག་དང་དངོས་མང་རིག་པ་བ་མང་པོ་ཞིག་ལ་སྙིང་ཐག་པ་ནས་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་མ་ནུས། དེའི་ནང་གི་མི་ཁ་ཤས་ད་དུང་ང་དང་ངོ་འཕྲོད་མེད། འོན་ཀྱང་། ངས་ཅི་བྱས་རུང་ཐེངས་འདིའི་དཔྱད་རྩོམ་འབྲི་རྒྱུར་སྐུལ་མ་ཡང་ཡང་བཏང་བའི་འབུམ་རམས་པ་ཧུའུ་ཁེ་ལ་བཀའ་དྲིན་ཞུ་དགོས་ཡོད། ལོ་བཅོ་ལྔའི་རིང་ལ། ཁོང་གིས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཤེས་བྱ་དང་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་ལྟ་ཚུལ་ལ་བརྟེན་ནས། ང་ལ་ཕྱོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་རོགས་རམ་གང་མང་བྱས་བྱུང་།
སྐྱེ་དངོས་རིགས་འབྱུང་གི་སྐོར་ལ། གལ་ཏེ་དངོས་མང་རིག་པ་བ་ཞིག་གིས་སྐྱེ་དངོས་བར་གྱི་ཕན་ཚུན་གཉེན་ཉེའི་འབྲེལ་བ་དང་། སྦྲུམ་རྟེན་གྱི་འབྲེལ་བ། ས་གཤིས་ཁྱབ་སྟབས། ས་གཤིས་རིམ་བརྗེ་དང་དེ་མིན་དེའི་རིགས་ཀྱི་དངོས་དོན་ལ་བསམ་བློ་བཏང་ན། གཤམ་གྱི་བསྡོམས་ཚིག་ཅིག་ཐོབ་སྲིད་དེ། སྐྱེ་དངོས་རིགས་རེ་རེ་ནི་རང་རྐྱ་ཐུབ་པར་བྱུང་བ་མིན་པར། རྒྱུད་འགྱུར་ནས་སྐྱེ་དངོས་རིགས་གཞན་ལས་བྱུང་ཞིང་དར་བ་རེད། དེ་ལྟ་ཡིན་ནའང་། སྡོམ་ཚིག་འདི་ལ་ཤེས་རིག་དང་གཏན་ཚིགས་ཀྱི་རྒྱབ་བརྟེན་ཡོད་ནའང་། ང་ཚོས་འཇིག་རྟེན་འདིའི་སྐྱེ་དངོས་རིགས་གྲངས་མེད་ལ་ཇི་ལྟར་གཞན་འགྱུར་བྱུང་བ་གསལ་བཤད་བྱེད་ཐུབ་པ་དང་། དེ་ནས་སྐྱེ་དངོས་རིགས་རྒྱུད་རེ་རེའི་གྲུབ་ཚུལ་དང་ཕན་ཚུན་མཐུན་འཕྲོད་རང་བཞིན་གྱི་ཕྱོགས་སུ་དེ་འདྲའི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཤེས་བྱ་མེད་སྟབས། སྡོམ་ཚིག་དེ་ཚད་མར་འཇོག་དཀའ། སྐྱེ་དངོས་རིགས་རྒྱུད་ཀྱི་སྣ་མང་རང་བཞིན་དེས་ང་ཚོ་ཧ་ལས་སུ་འཇུག་པའི་ཚད་ལ་སླེབས་ཡོད་རེད། དངོས་མང་རིག་པ་བ་རྣམས་ཀྱིས་མུ་མཐུད་དུ་གཞན་འགྱུར་འབྱུང་སྲིད་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ནི་ཕྱི་རོལ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་ཡིན་པར་འདོད་དེ། དཔེར་ན་གནམ་ཟླའི་ཁྱད་ཆོས་དང་དང་ལྟོ་ཟན་སོགས་ཡིན་པར་འདོད་མོད། སྒྲ་དོག་འཇུག་གི་སྒོ་ནས་བཤད་ན། གོང་གི་བཤད་ཚུལ་དེ་ནི་ཡང་དག་པ་ཞིག་ཡིན་ཤས་ཆེ། འོན་ཀྱང་དཔེར་བཞག་ནས་བཤད་ན།གལ་ཏེ་ཤིང་རྟ་མོའི་གྲུབ་ཚུལ་ནི་དེའི་རྐང་པ་དང་། རྔ་མ། མཆུ་ཏོ། དེ་བཞིན་ཤིང་ལྤགས་འཛིན་སར་འཕྲོད་པའི་འབུ་སྲིན་རྣམས་ཀྱང་ཕྱི་རོལ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་ཡིན་པར་བརྩིས་ན། དེ་ནི་ཁུངས་མེད་ཀྱི་འདོད་ཚུལ་ཞིག་རེད། གནས་ཚུལ་འདི་འདྲའི་འོག་ཏུ། ཕྱི་ཡུལ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་དང་གོམས་གཤིས་སམ་ཡང་ན་ཤིང་རྟ་མོ་རང་གི་འདོད་བློའི་ནུས་པ་སྤྱད་དེ་གཞན་བརྟེན་སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་གྲུབ་ཚུལ་དང་། ་རྦད་དེ་མི་འདྲ་བའི་སྐྱེ་དངོས་འགའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་གསལ་བཤད་བྱེད་པའང་དེ་བཞིན་ཁུངས་ལུང་གཏན་ནས་མི་འདུག མདོར་བསྡུས་ན། སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུད་སོ་སོ་ནི་མེས་པོ་གཅིག་ཡིན་པའི་རིགས་རྒྱུད་གཞན་པ་ནས་སོ་སོར་མཆེད་པ་རེད།
བདག་གི་སེམས་སུ། 《འཇིག་རྟེན་གསར་དུ་གཏོད་པའི་རྗེས་ཤུལ》（Vestiges of Creation）ཞེས་པའི་རྩོམ་པ་པོས། རྒྱུད་རབས་གང་མང་སོང་རྗེས། འདབ་ཆགས་ཤིག་གི་སྒོ་ང་ལས་ཤིང་རྟ་མོ་ཞིག་གསོས་ཡོད་པ་དང་། རྩི་ཤིང་ཞིག་ལ་ཁོ་ལོ་ར་ཞིག་སྐྱེས་ཡོད་ཅིང་། སྐྱེ་དངོས་འདི་དག་སྐྱེས་པ་ནས་བཟུང་ང་ཚོས་ད་ལྟ་མཐོང་བ་བཞིན་དུ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་རེད་ཅེས་བཤད་ཀྱི་རེད། ཡིན་ནའང་ངས་བལྟས་ན་ཚོད་དཔག་འདིས་ཅི་ཡང་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་མི་ནུས། བཤད་ཚུལ་འདི་ཡིས་སྐྱེ་དངོས་ཕན་ཚུན་བར་དང་། སྐྱེ་དངོས་དང་རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་བར་གྱི་མཐུན་འབྱོར་སྣང་ཚུལ་ལ་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་མི་ནུས་ལ། ཐ་ན་དེའི་སྐོར་ལ་བློ་ཁ་ཕྱོགས་མི་འདུག
དེར་བརྟེན། གལ་འགངས་ཆེ་བ་ཞིག་ནི། གཞན་འགྱུར་དང་མཐུན་འཕྲོད་སྐོར་གྱི་ཐབས་ལམ་གསལ་པོར་ཤེས་དགོས། ངས་དང་ཐོག་ནས་གནད་དོན་འདི་ལ་ལྟ་ཞིབ་བྱེད་སྐབས་ཁྱིམ་གསོས་སྲོག་ཆགས་དང་འདེབས་གསོ་རྩི་ཤིང་ལ་ཞིབ་འཇུག་ཞིབ་མོ་བྱས་ཡོད། ལྟ་ཞིབ་འདི་ནི་སྐྱེ་དངོས་རིགས་རྒྱུད་མཆེད་ཚུལ་གྱི་དཀའ་གནད་དག་གསལ་པོར་ཤེས་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་གལ་ཆེ་ཞིག་རེད་བསམ། དོན་དངོས་ཡང་འདི་ལྟ་བུ་རེད་དེ། སྣེ་མང་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བའི་གནས་ཚུལ་གཞན་པ་གང་བྱུང་གི་སྐབས་སུ། བདག་གིས་རྟག་ཏུ་ཁྱིམ་གསོས་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་གཞན་འགྱུར་དེ་འདྲ་འཐུས་ཚང་མིན་ནའང་། གང་ལྟར་ཆེས་ལེགས་ཤིང་བློས་འཁེལ་ཤོས་ཀྱི་ཁུངས་སྣེ་འདོན་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ་འདུག ཚན་རིག་པ་གཞན་པས་དེ་ལ་སྣང་ཆུང་ཚད་མེད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ནའང་། ཁྱིམ་གསོས་སྲོག་ཆགས་གཞན་འགྱུར་ཞིབ་འཇུག་ལ་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ལྡན་པར་ང་ལ་ཡིད་ཆེས་བརྟན་པོ་ཡོད།
གནད་བསྡུས་འདིའི་ལེའུ་དང་པོར། ངས་ཆེད་དུ་ཁྱིམ་གསོས་འོག་གི་གཞན་འགྱུར་ལ་གླེང་མོལ་བགྱི་རྒྱུ་ཡིན། ཕྱོགས་ཆེ་ས་ནས་རྒྱུད་འཛིན་གཞན་འགྱུར་ནི་དཔེ་མེད་པ་མ་ཡིན་པར། ་ལྷག་ཏུ་གལ་ཆེ་བ་ནི། ཡུན་རིང་རྒྱུན་མཐུད་ཀྱི་གཞན་འགྱུར་ཕྲ་མོའི་ཕྱོགས་སུ། བསལ་འདེམས་དང་རིགས་མཆེད་བྱས་པའི་རང་་བྱུང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ནི་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་ཡིན་པ་མཐོང་ཐུབ། དེ་རྗེས་སུ་བདག་གིས་སྐྱེ་དངོས་རིགས་ཀྱི་རང་བྱུང་རྣམ་པའི་གཞན་འགྱུར་ལ་གླེང་མོལ་བགྱི་རྒྱུ་ཡིན། བློ་ཕམ་པ་ཞིག་ལ། རིགས་ལམ་འདི་གསལ་བཤད་བགྱིས་དགོས་ན། འཕྲོ་རིམ་འཕྲོར་དོན་དངོས་ལས་བྱུང་བའི་དཔེ་བརྗོད་གང་ལེགས་གསལ་བཤད་བྱས་ན་ད་གཟོད་གནད་དོན་དེར་གྲོས་བསྡུར་འོས་འཚམ་བྱེད་ཐུབ། དེར་བརྟེན། འདིའི་སྐོར་ལ་ངས་རགས་བཤད་ཙམ་ལས་ཟབ་འཇུག་བགྱི་རྒྱུ་མིན། ཡིན་ནའང་ངས་དཔྱད་རྩོམ་ཁྲོད་དུ་ཁོར་ཡུག་ཆ་རྐྱེན་ཅི་འདྲ་ཞིག་གི་འོག་ནས་གཞན་འགྱུར་ལ་ཆེས་ཕན་པ་ཡོད་པར་བགྲོ་གླེང་བྱས་ངེས། དེའི་རྗེས་ཀྱི་ལེའུ་ཞིག་ཏུ། ངས་འཛམ་གླིང་སྟེང་གི་སྐྱེ་དངོས་ཐམས་ཅད་བར་གྱི་འཚོ་གནས་འཐབ་རྩོད་བགྲོ་གླེང་བྱས་ངེས། དེ་ནི་མར་ས་སིའི་གཞུང་ལུགས་དེ་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ཁམས་དང་རྩི་ཤིང་གི་ཁམས་ཧྲིལ་པོར་དྲངས་པ་ཡིན། སྐྱེ་དངོས་རིགས་རེ་རེ་ལས་འབྱུང་བའི་དངོས་པོའི་བྱེ་བྲག་གི་གྲངས་འབོར་ནི་གསོན་ཐུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་བྱེ་བྲག་གི་གྲངས་འབོར་ལས་ཆེས་ཆེར་བརྒལ་ཡོད། དེ་བས་རིགས་རྒྱུད་གཅིག་པའི་སྐྱེ་དངོས་བར་ལ་འཚོ་གནས་ཀྱི་འཐབ་རྩོད་གཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད་དུ་བྱུང་ཡོད། གལ་ཏེ་སྐྱེ་དངོས་གང་རུང་ལ་་གཞན་འགྱུར་ཕྲ་མོ་གང་བྱུང་རུང་། སྣེ་མང་འདྲེས་འཛིང་ཡིན་ཞིང་རྟག་པར་འགྱུར་ལྡོག་འབྱུང་བའི་འཚོ་བའི་ཆ་རྐྱེན་འོག་ཏུའཚོ་གནས་བྱེད་དགོས་ན། འཚོ་གནས་ཀྱི་གོ་སྐབས་ལེགས་པོ་ཐོབ་པར་འགྲན་རྩོད་བྱེད་དགོསལ། དེ་ནི་རང་བྱུང་བསལ་འདེམས་བྱེད་ལུགས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། སྟོབས་་ལྡན་རིགས་རྒྱུད་ལ་འཚོ་གནས་ཀྱི་གོ་སྐལ་ཆེ་བའི་གཏན་ཚིགས་དེ་ལ་གཞིག་ན། བསལ་འདེམས་བྱས་པའི་རྒྱུད་འགྱུར་གང་ཡིན་རུང་། ད་དུང་མུ་མཐུད་དུ་རིགས་རྒྱུད་གསར་པ་དང་གཞན་འགྱུར་གྱི་རིགས་རྒྱུད་གསར་བའི་ཕྱོགས་སུ་དར་འཕེལ་་བྱུང་ངེས་ཡིན།
རང་བྱུང་བསལ་འདེམསཀྱི་（Natural Selection）རྩ་བའི་གནད་དོན་འདི་བདག་གིས་ལེའུ་བཞི་བའི་ནང་ཞིབ་ཏུ་འཆད་རྒྱུ་ཡིན། རང་བྱུང་བསལ་འདེམས་ཀྱིས་གཡོལ་ཐབས་མེད་པར་འཐུས་ཚང་ཚད་ཅུང་དམའ་བའི་སྐྱེ་དངོས་འབོར་ཆེན་ཤུལ་ཆད་དུ་བཅུག་ཡོད་ལ། ངོ་བོ་དང་གཟུགས་དབྱིབས་ཐ་དད་དུ་འགྱུར་བ（divergence of character）བའི་སྣང་ཚུལ་གང་མང་བྱུང་ཡོད། དེའི་རྗེས་ཀྱི་ལེའུ་གཅིག་གི་ཁྲོད་དུ། རྙོག་འཛིང་ཆེ་ཞིང་ཀུན་གྱིས་ཤེས་ཀྱིན་མེད་པའི་གཞན་འགྱུར་ངེས་ལུགས་དང་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་སྐྱེ་འཚར་ཆོས་ཉིད་（laws of variation and of correlation of growth）ལ་གླེང་མོལ་བགྱི་རྒྱུ་ཡིན། དེ་རྗེས་ཀྱི་ལེའུ་བཞི་བོའི་ནང་དུ། རིམ་འགྱུར་བྱུང་བའི་གཞུང་ལུགས་ཆགས་སྐབས་སུ་འཕྲད་པའི་ཆེས་མངོན་གསལ་དང་ཆེས་ཚབས་ཆེ་བའི་དཀའ་གནད་ལ་གླེང་མོལ་བགྱི་རྒྱུ་ཡིན། དེ་ཡི་ཁྲོད་དུ་གཅིག་ཤོས་འགྱུར་ལྡོག་གི་དཀའ་ཁག་རང་བཞིན། གསལ་བོར་བཤད་ན། ་སྐྱེ་དངོས་རགས་རིམ་ཞིག་གམ་ཡང་ན་དབང་པོ་རགས་རིམ་ཞིག་ཇི་ལྟར་ཚད་མཐོ་སྐྱེ་དངོས་སམ་ཡང་ན་གྲུབ་ལུགས་རྙོག་འཛིང་ཅན་གྱི་དབང་པོ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་བ་དེ་ལ་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་དགོས། གནད་དོན་གཉིས་པ་ནི་གདོད་ནུས（instinct）་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་དང་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རིག་ནུས་ལ་བགྲོ་གླེང་བགྱིས་དགོས། མ་ཟད་ད་དུང་རྒྱུད་གཉིས་སྡེབ་སྦྱོར（hybridism）དང་་ཡང་ན་འཚེར་རྒྱུད་སྡེབ་སྦྱོར་གྱི་རྒྱུད་པ་སྤེལ་མི་ཐུབ་པའི་རང་བཞིན་དང་། རྒྱུད་འགྱུར་རིགས་རྒྱུད་བར་རྒྱུད་གཉིས་སྡེབ་སྦྱོར་གྱི་རྒྱུད་པ་སྤེལ་ཐུབ་པའི་རང་བཞིན་ལ་བགྲོ་གླེང་བྱ་རྒྱུ། དེའི་འཕྲོ་ནས་ལེའུ་གཅིག་གི་ནང་དུ་ངས་སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་དུས་ཚོད་སྟེང་གི་ས་གཤིས་རིམ་བརྗེ་ལས་བྱུང་བའི་འགྱུར་རྡོ་སྣང་ཚུལ་ལ་བསམ་བློ་གཏོང་རྒྱུ་ཡིན། ལེའུ་བཅུ་གཅིག་པ་དང་ལེའུ་བཅུ་གཉིས་པའི་ནང་དུ་ངས་སྐྱེ་དངོས་འཚོ་གནས་ས་ཁུལ་གྱི་བར་ཐག་དང་འབྲེལ་ནས་སྐྱེ་དངོས་རིགས་རྒྱུད་སོ་སོའི་ཁྱབ་སྟངས་ལ་ཞིབ་དཔྱད་བགྱི་རྒྱུ་ཡིན། ལེའུ་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང། ངས་སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་རིགས་འབྱེད་པའམ་ཡང་ན་ཕན་ཚུན་གྱི་གཉེན་ཉེའི་འབྲེལ་བ་ལ་གླེང་མོལ་བགྱི་རྒྱུ་ཡིན། ལེའུ་མཐའ་མའི་ནང་དུ་ངས་དཔེ་དེབ་ཆ་ཚང་ལ་མདོར་བསྡུས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བསྐྱར་བཤད་བྱ་རྒྱུ་དང་།མཇུག་བསྡུའི་གཏམ་བཤད་རྒྱུ་ཡིན།
གལ་ཏེ་ང་ཚོས་རང་ཉིད་ང་ཚོའི་མཐའ་འཁོར་དུ་འཚོ་བ་རོལ་བཞིན་པའི་སྐྱེ་དངོས་མང་པོའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བར་རྒྱུས་ལོན་ཅུང་ཟད་ཡོད་རྒྱུ་ན། སྐྱེ་དངོས་རིགས་དང་རྒྱུད་འགྱུར་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་སྐོར་ལ་ཧ་ལས་ངོ་མཚར་སྐྱེ་མི་སྲིད། སྐྱེ་དངོས་རིགས་ཁ་ཤས་ཁྱབ་རྒྱ་ཆེ་བ་མ་ཟད་དངོས་པོའི་བྱེ་བྲག་མང་བ་དང་། རིགས་རྒྱུད་ཁ་ཤས་དང་དེའི་གཉེན་ཉེའི་རིགས་རྒྱུད་ནི་ཁྱབ་རྒྱ་ཆུང་ལ། བྱེ་བྲག་རིགས་རྒྱུད་ཧ་ཅང་ཉུང་བ་ཅིའི་ཕྱིར་ཡིན་པར་སུ་ཞིག་གིས་འགྲེལ་བཤད་བགྱི་ཐུབ་བམ། སྐྱེ་དངོས་རིགས་ཀྱི་མཆེད་འཕེལ་འབྲེལ་བ་འདི་དགཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་ཡིན། འབྲེལ་བ་དེ་དག་གིས་འཇིག་རྟེན་སྟེང་གི་སྐྱེ་དངོས་ཐམས་ཅད་རིགས་རྒྱུད་འདི་འདྲ་མང་པོ་ཡོད་པར་འགྲེལ་བཤས་བྱེད་ཡོད། དེ་དག་གིས་ཀྱང་འཇིག་རྟེན་གྱི་དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་མ་འོངས་པར་ཇི་ལྟར་གཞན་འགྱུར་བྱུང་བར་ཐག་གཅོད་ཐུབ་པར་བདག་ལ་ཡིད་ཆེས་ཡོད། ས་གཤིས་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་ས་གཤིས་དུས་སྐབས་མང་པོ་དང་། ད་ལྟའི་འཛམ་གླིང་སྟེང་གི་གྲངས་ལས་འདས་པའི་སྐྱེ་དངོས་བར་གྱི་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་བ་ལ་ང་ཚོས་རྒྱུས་ལོན་ཤིན་ཏུ་ཉུང་། ཁ་མཚོན་བཅད་མེད་པའི་གནད་དོན་མང་པོ་ཞིག་ད་ལྟའི་བར་དུའང་ཕན་ཚུན་འདྲེས་ཡོད་མོད། ཐ་ན་དེང་ཕྱིན་གྱི་དུས་ཡུན་རིང་པོ་ཞིག་གི་ནང་དུ་སྔར་བཞིན་འདྲེས་འཛིང་ཐེབས་སྲིད་ལ། ཁོ་བོས་ཆེས་གཟབ་ནན་གྱི་ཞིབ་འཇུག་དང་བབ་བརླིང་གི་བརྡར་ཤ་གཅོད་པ་བརྒྱུད་དེ། དངོས་མང་རིག་པ་བ་མང་ཆེ་བའི་ལྟ་བ་སྟེ། སྐྱེ་དངོས་རིགས་རེ་རེ་ནི་ཁེར་རྐྱང་དུ་གསར་སྐྲུན་ཡིན་པར་འདོད་པའི་ནོར་འཁྲུལ་ཀྱི་དགོངས་པར་དགག་ལན་སྟེར་ངེས། སྐྱེ་དངོས་རིགས་ནི་རྟག་བརྟན་མི་འགྱུར་བ་མིན་པར་བདག་ལ་རྦད་དེ་ཡིད་ཆེས་ཡོད། རིགས་གཅིག་ལས་མཆེད་པའི་སྐྱེ་དངོས་རིགས་དེ་དག་ནི་སྐྱེ་དངོས་རིགས་གཞན་ཞིག་དང་། ཡང་ན་སྔ་མོ་ནས་ཤུལ་ཆད་ཟིན་པའི་སྐྱེ་དངོས་རིགས་ཀྱི་ཐད་གཏོགས་གདུང་རྒྱུད་ཡིན་ལ། རང་བྱུང་བསལ་འདེམས་ནི་སྐྱེ་དངོས་རིགས་རྒྱུད་གཞན་འགྱུར་གྱི་ཐབས་ལམ་གཙོ་བོ་ཡིན་ནོ།།
ལོ་རྒྱུས་རང་བཞིན་གྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་ལ་དེང་རབས་ཚན་རིག་རིག་གཞུང་གི་རྨང་རྡོ་རུ་གྱུར་ཡོད་པའི་རིགས་རྒྱུད་འབྱུང་ཁུངས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་འདི་ནི་མཚན་སྙན་གྱི་བ་དན་ཕྱོགས་བཞིར་ཁྱབ་པའི་དབྱིན་ཇིའི་སྐྱེ་དངོས་རིག་པ་བ། མཚན་ཉིད་རིག་པ་བ། ཚན་རིག་པ། དངོས་མང་རིག་པ་བ་དམ་པ་ཆཱར་ལེ་སི · རོ་ཕིར་ཐི · ཏཱར་ཝིན Charles Robert Darwin ལགས་ཀྱི་བརྩམས་པ་ཡིན།